Waar vinden we nog echte donkere plekken in Nederland? Bijna nergens meer. De duisternis wordt bedreigd door oprukkende verlichting door kassen, reclameborden, lampen bij sportvelden, verlichte bedrijventerreinen en uitgelichte gebouwen. Terwijl donkere nachten belangrijk zijn voor welzijn van mens en natuur. Ook in de gemeente Rhenen rukt onnodige (ik noem het “foute”) verlichting nog steeds op. Aan de andere kant zijn er ook positieve ontwikkelingen. Hoe kunnen deze situatie verbeteren? Dat is het onderwerp van dit thema.
Gelderse Vallei donkerste plek in provincie Utrecht
Geschreven door Provinciale milieufederaties
maandag, 19 oktober 2009
PERSBERICHT
Utrecht, 19 oktober 2009
Kijk de 6oo sterren in de Gelderse Vallei
Gelderse Vallei donkerste plek in de provincie Utrecht
Utrecht – De Gelderse vallei is de donkerste plek van de provincie Utrecht. De
gemeente Renswoude is de donkerste gemeente in Utrecht. Dit blijkt
uit onderzoek van De Provinciale Milieufederaties en Stichting Natuur en
Milieu. De donkerste plek van heel Nederland is Schiermonnikoog. De
donkerste plekken van alle provincies zijn in kaart gebracht voor de viering
van de vijfde De
Nacht van de Nacht op zaterdag 24 oktober. Tijdens de Nacht van de Nacht zijn
er honderden
duistere activiteiten in Nederland om te genieten van de schoonheid van het
donker.
De gemeente Renswoude is blij verrast de donkerste gemeente van de provincie
Utrecht te zijn.
De gemeente beraadt zich deze week op eventuele activiteiten die tijdens de
Nacht van de Nacht gehouden gaan worden. Actuele informatie daarover is de
vinden op de site http://www.nachtvandenacht.nl/ en op de site van de gemeente
Renswoude, http://www.renswoude.nl/.
Onderzoek Donkerste Plek
De mate van duisternis wordt in Nederland bepaald door kunstmatige verlichting
vanaf de grond. Het licht dat van steden naar boven straalt, kan in een straal
van ruwweg 50 kilometer weer naar beneden komen en daarmee de hemel helderder
maken. In Nederland is de hemel daarom grijs of zelfs geel.
De mate van duisternis bepaalt hoeveel sterren je kunt zien. In de Gelderse
Vallei zijn op een onbewolkte maanloze nacht ongeveer 600 sterren te zien. In
vergelijking: op Schiermonnikoog zijn dat er ongeveer 3.000 en in een stad zijn
dat er nog maar vijftig.
De Gelderse Vallei is het donkerste gebied van Utrecht. In de Gelderse Vallei
is de Melkweg voor een geoefend oog te zien. De Melkweg is nog net te
onderscheiden ten opzichte van de rest van de sterrenhemel.
Utrecht kan nog donkerder
In de provincie Utrecht zet de Natuur en Milieufederatie Utrecht (NMU) zich al
enige jaren in om lichtvervuiling terug te brengen. Vorig jaar is met steun van
de provincie begonnen om met behulp van de inwoners van gemeenten
lichthinderbronnen op te sporen. Dit leidde voor de gemeenten tot bruikbare
handvatten voor een aanpak.
Achtergrond Nacht van de Nacht
Nederland is inmiddels één van de meest verlichte landen ter wereld. Die
verlichting neemt jaarlijks drie tot vijf procent toe. En dat terwijl driekwart
van de Nederlanders een donkerdere nacht wil en lichtvervuiling aan bijna de
helft van de mensen het zicht op de sterrenhemel ontneemt.
Op zaterdag 24 oktober vindt voor de vijfde maal de Nacht van de Nacht plaats.
Met de Nacht van de Nacht vragen Stichting Natuur en Milieu en de Provinciale
Milieufederaties aandacht voor de schoonheid én de functie van de duisternis,
die steeds meer onder druk staan door de alsmaar toenemende verlichting. Een
donkerder Nederland is goed voor trekvogels, nachtdieren en mensen.
Voor meer informatie over de Nacht van de Nacht kijk op http://www.nachtvandenacht.nl/.
Noot voor de pers (niet voor publicatie):
Een samenvatting van de onderzoeksresultaten is te vinden op
http://www.laathetdonkerdonker.nl/DonkerstePlekVanNederland.aspx. Daar zijn ook van alle
onderzochte gebieden ‘dark sky’ opnamen te downloaden.
Voor meer informatie:
Natuur en Milieufederatie Utrecht (NMU). Pine Berg, 030 2567368 of
06-22401955f
Natuur en Milieu, persvoorlichting, Anita Direcks, 030- 2348 229 of 06-144 87 427
Op http://www.nachtvandenacht.nl/ zijn alle deelnemende
partijen en publieksactiviteiten te vinden.
Licht en duisternis in en rond Rhenen
Geschreven door Stichting WMR
vrijdag, 14 april 2006
Enige tijd terug heeft de gemeente Rhenen verlichting geplaatst op de Oude Verlengde Veenendaalse weg. Erg sterke verlichting, op een weg die voorheen onbestraat was en een landelijke uitstraling had. Dit heeft bij diverse mensen een aardige schok opgeleverd. Hoe staat het nu eigenlijk met licht en duisternis in en rond Rhenen?
Het toeval wil dat dit incident dat de WMR heeft wakkergeschud precies samenviel met de landelijke campagne Laat het donker donker. Dit is een project van Stichting Natuur en Milieu, en wordt binnen Utrecht ten uitvoer gebracht door de milieufederatie NMU (Natuur en Mileu Utrecht). De NMU heeft in 2005 een aantal activiteiten georganiseerd voor publiek en politiek, en richtte zich hierbij met name op de Utrechts Heuvelrug. Op de website Laat het donker donker is veel achtergrondinformatie en actuele informatie te vinden.
Voor mens en dier is duisternis ’s nachts eigenlijk net zo belangrijk als licht dat is overdag. Een onderzoek uitgevoerd door Alterra toont aan dat een overgrote meerderheid van de ondervraagde mensen duisternis belangrijk vindt voor de natuur, voor het prettig kunnen slapen en voor de schoonheid van de nachgelijke hemel. Licht en duisternis regelt voor alle diersoorten (inclusief de mens) de hormoonhuishuiding, en nachten die niet donker genoeg zijn kunnen resulteren in een vermindere weerstand tegen infectieziektes.
Voor dieren komen daar nog vele nadelige effecten bij zoals desorientatie, mislukking van voortplanting, verkeersslachtoffers en verkleining van het leefgebied voor dieren die door licht worden afgestoten. Veel dieren worden aangetrokken of juist afgestoten door licht, en beide is meestal nadelig. Per jaar sterven rond de 40 miljard insecten door verlichting in Nederland. Naast nachtinsecten is te veel nachtelijke verlichting schadelijk voor weidevogels, zoöplankton (met als gevolg algengroei), vissen, amfibiën en vleermuizen. Onder zoogdieren als hermelijn, bunzing, vos en egel neemt het aantal verkeersslachtoffers bij verlichting toe. Specifiek op de Utrechtse Heuvelrug worden de volgende soorten gestoord: vleermuizen, uilen, padden, salamanders, uiltjes, pijlstaartvlinders en waterinsecten.
Maar hoe is het nu gesteld met de (over)verlichting van de Utrechtse Heuvelrug en omgeving Rhenen in het bijzonder? Staatbosbeheer en de firma Sotto le Stelle (gespecialiseerd in lichthinder) hebben satelietgegevens betreffende uitstraling van licht naar boven over 1992/1993 en 2000 verwerkt. Hieruit blijkt dat Utrecht van de 12 provincies op de 11de plaats staat voor wat betreft lichtuitstraling. Utrecht wordt alleen gepasseerd door Zuid-Holland waar zoals bekend veel kassen staan. Als we de score van 1992/1993 vergelijken met 2000 dan blijkt de uitstraling ook nog eens met 15% te zijn toegenomen. Rhenen komt ook niet best uit de bus: Van de 36 gemeentes in Utrecht scoort Rhenen plaats 24. Als we het landelijk bekijken dan staat Rhenen van de 572 gemeentes in Nederland op plaats 400.
Dat is dus uitermate slecht en bijzonder zorgwekkend. Waar ligt dit nu aan en kan je dat ook zien als je in Rhenen ‘s-avonds of ‘s-nachts over straat loopt? Dat het niet aan de Oude Verlengde Veenendaals weg kan liggen moge duidelijk zijn; die was nog mooi donker in 2000. Om een antwoord op deze vragen te krijgen is de WMR ingestapt voor een nachtelijke busrit over de Heuvelrug. Deze excursie was georganiseerd door de NMU, en begeleid door boswachter Tjitske Lubach en lichthinderspecialist Wim Schmidt van Otto le Stelle.
Voordat de bus Rhenen aandeed waren de inzittenden al behoorlijk “verlicht” over goede en slechte verlichting op de Utrechts Heuvelrug. De voorbeelden van de eerste categorie worden helaas ruim overtroffen door de tweede, maar er is ook een sprankje hoop. Eerst maar het slechte nieuws. Sportvelden (denk ook ook tennisvelden) en paardenbakken zijn enorme lichtvervuilers. Op industriegebieden staan de lampen vaak ook alle kanten uit te stralen, met als dieptepunt op deze rit een sterke lamp van steenfabriek Timmermans die naast het bedrijf ook de waardevolle Amerongse bovenpolder ‘s-nachts bijlicht. Tuinverlichting die omhoog straalt bij woningen midden in de natuur, en lantaarnpalen midden in het bos: het lijkt allemaal zinloos en onzinnig. In de buurt van wageningen staan wat kassen van de Universiteit op de eerste indruk meer dan nodig naar boven te stralen, en nooit eerder gerealiseerd: waarom hangt boven elke deur van de flats (in Wageningen) een lamp die niet alleen de deur verlicht, maar ook het oneindige. Als de bus rond 22:45 eenmaal Rhenen inrijdt valt eigenlijk op dat het centrum ingetogen en zelfs gezellig verlicht is. Waar is nu de boosdoener die onze gemeente zo’n slechte naam geeft? De Cuneratoren wordt door diverse schijnwerpers verlicht. Dat kan een nadelig effect hebben op de satelietmetingen, maar deze verlichting gaat na 23:00 of 24:00 uit. Als we wat doorrijden richting Ouwehand zien we de grootste vervuiler op de Heuvelrug: de sportvelden van Rhenen. Deze lampen zijn bijzonder sterk en stralen alle kanten uit, waaronder waarschijnlijk wellicht ook nog wel een stukje veld, maar met name de omgeving. De mensen die daar dicht in de buurt wonen moeten hier wel enorme last van hebben, en volgens de gids is het niet moeilijk om hiertegen maatregelen te laten afdwingen. Beter nog: De gemeente zou hiertoe eigenlijk zelf het initiatief kunnen nemen. Op de terugweg rijden we langs de Cuneraweg bij Achterberg onder aan de Laarsenberg. Een verlichte priveweg loopt het bos in, de reden van verlichting ontgaat ons.
Maar er zijn ook wat goede voorbeelden, en de hoop onstaat tijdens de busreis dat de schade gedeeltelijk omkeerbaar moet zijn omdat het oplossen van lichthinder in sommige gevallen niet eens zo problematisch is. Het is wel een kwestie van allereerst besef en vervolgens van willen. Op een enkel voetbalveld worden al moderne lampen en bijbehorende armaturen gebruikt die het licht alleen daar laten vallen waar het hoort: op het veld. Langs de weg Leersum-Amerongen staan op diverse plekken al nieuwe straatlampen die lichtuitstraling opzij tot een minimum beperken.
Wat kan er gebeuren om de situatie in Rhenen en omstreken te verbeteren? Er zijn diverse maatregelen te nemen van eenvoudig tot iets lastiger/duurder. Een greep uit de tips:
- Vervang de lichten op sportvelden en paardenbakken door lampen en armaturen die het licht alleen op het veld laten schijnen. Dit zou voor Rhenense een groot winstpunt zijn.
- Vervang de straatverlichting door stralers die alleen de weg verlichten. Dit is al ten dele in uitvoering op de N225.
- Verwijder lantaarnpalen midden in het bos. Vervang deze in bochten en splitsingen door lichtgevende LEDs. Deze hebben een aantoonbaar positief effect op de verkeersveiligheid (de overgang licht/donker is niet zo abrubt meer) en stralen weinig licht uit. Plaats langs de weg in het bos reflecterende paaltjes. Op Utrechtse Heuvelrug zijn er nog diverse plekken op deze wijze onder handen te nemen.
- Verkeersveiligheid wordt niet groter door meer verlichting. Het effect is vaak juist tegengesteld omdat mensen harder gaan rijden bij meer verlichting. Belgie is het meest verlichte land op de weg (90% van de wegen, tegen 20% in Nederland en 5% in Duitsland), en in Belgie vallen ook twee maal zo veel verkeersdoden als in Nederland (met naar het schijnt zo’n 40 slachtoffers per jaar ten gevolge van een botsing met een lantaarnpaal). De snelwegen rond de Heuvelrug worden ‘s-avonds al gedimd, en nu nog eerder na succesvolle actie van de NMU.
- Laat geen lampen stralen op de muur bij winkels, bedrijven en woonhuizen, en zeker niet op een witte muur.
- Doe raamverlichting en lichtbakken voor winkels en bedrijven ‘s-nachts na een bepaalde tijd uit. De meeste klanten liggen dan toch te slapen.
- Voer lichtreclame uit door lichte gedempte letters op een donkere achtergrond, en geen donkere letters op een felle witte achtergrond. Jan Scheffer Makelaar in Rhenen is een voorbeeld van goede verlichting; Hof van Rhenen is een voorbeeld van slechte verlichting.
- Verlichting voor sociale veiligeheid is alleen nuttig als er ook iemand kijkt. Dat is meestal niet het geval in parken en plantsoenen, en daar lopen normaliter ‘s-nachts ook geen mensen, dus doe daar de verlichting na een bepaalde tijd uit. Dit geldt bijvoorbeeld voor het Koningin Elisabeth Platsoen.
- Plaats minder sterke verlichting. Op de Oude Verlengde Veenendaalse weg staan nu lampen met Hogro armatuur met een TL-lamp van 36 of zelfs 54 Watt. Dat kan ook gerust 18 Watt zijn, zoals verderop bij de Nieuwe Veenendaalse Weg. Waarom zijn deze lampen nu eigenlijk aan; de nieuwe woningen zijn nog niet gebouwd?
- Een belangrijkste tip voor de gemeente is het laten doen van een licht- en donkeronderzoek in de gemeente door een specialist in lichthinder, zoals bijvoorbeeld het bedrijf Otto Le Stelle. Dit resulteert in een op maat gemaakt advies ter vermindering van lichthinder.
De gemeente kan een adviserende rol nemen naar burgers en middenstanders. Bij bouwerken zou de overheid altijd het aspect lichthinder moeten meenemen in ontwerpen. Het zou een mooi streven zijn voor Rhenen om bij de volgende lichtstralings meting(en) minder hoog op de lijst te komen. Het doel daarbij is uiteraard om de lichthinder te laten afnemen in plaats van toenemen, zodat wij en de natuur ‘s-nachts weer de duisternis kunnen beleven.